Eva Illouz. "Er is een strijd gaande om de ziel, de aard en de toekomst van Israël."
De Frans-Israëlische sociologe Eva Illouz, wereldwijd bekend om haar onderzoek naar emoties in de consumptiemaatschappij, won de Israëlprijs, de hoogste culturele onderscheiding van het land. Eind maart verzette de regering van Benjamin Netanyahu zich echter tegen de toekenning van de prijs, omdat zij, samen met meer dan 150 Israëlische intellectuelen en wetenschappers, in 2021 een petitie ondertekende waarin werd opgeroepen tot een onderzoek door het Internationaal Strafhof naar mogelijke oorlogsmisdaden in Gaza.
Illouz, van Marokkaanse afkomst, heeft Israëls recht op verdediging onderschreven na de Hamas-aanvallen van oktober 2023, die de oorlog in Gaza ontketenden, en is kritisch over de anti-Israëlische vooringenomenheid die zij toeschrijft aan sectoren van progressief links in westerse landen. Tegelijkertijd heeft ze echter ook de regering van premier Netanyahu veroordeeld en beschuldigd van autocratische maatregelen en het ondermijnen van de rechtsstaat.
Illouz, auteur van talloze boeken, waaronder Explosive Modernity (2025); The Emotional Life of Populism (2023) en The End of Love (2020), in hun geheel uitgegeven door Katz Editores, doceert nu aan de prestigieuze École des Hautes Études en Sciences Sociales in Parijs en levert regelmatig bijdragen aan publicaties zoals Haaretz , Le Monde en Die Zeit . "Het teken van een autoritair regime is dat het zijn eigen burgers als vijanden aanwijst, en dat is wat er vandaag de dag in Israël gebeurt", zegt Illouz in dit interview, afgenomen voordat Israël Operatie Rising Lion lanceerde tegen de nucleaire faciliteiten van Iran, wat leidde tot toenemende kruisaanvallen tussen de twee landen.
– U hebt Israëls recht om zichzelf te verdedigen na de Hamas-aanval verdedigd, terwijl u tegelijkertijd kritiek uitte op de regering. Wat inspireerde u tot de beslissing om u de prijs te ontzeggen?
– Ik heb het bestaansrecht van Israël verdedigd tegen degenen die pleitten voor de verdwijning ervan. Ik heb het recht verdedigd op een reactie op de invasie van zijn grondgebied en de massamoord op zijn burgers; ik heb een beroep gedaan op zijn recht om Hamas uit te schakelen. Uiteraard heb ik nooit gepleit voor de totale vernietiging van Gaza of een eindeloze oorlog. In het geval dat u noemt, is er sprake van grove politieke inmenging in een wetenschappelijke beslissing. Alleen degenen die het met ons eens zijn, worden beloond. Ze willen degenen die aan de andere kant staan, uitsluiten. Het schandaal rond de Israëlprijs waaraan ik ben blootgesteld, de brute politieke inmenging, is één steen minder in het democratische bouwwerk dat al op instorten staat. We weten dat autoritaire regimes vooral twee dingen aanvallen: het rechtssysteem en academici, intellectuelen en kunstenaars. We weten dat Netanyahu en zijn regering het rechtssysteem al jaren methodisch aanvallen. Er worden ingrijpende hervormingen doorgevoerd, waaronder die in de selectieprocedure voor rechters, die de scheiding der machten tenietdoen. Ze vallen ook universiteiten aan: ik ben daar een triest voorbeeld van. Het is een strijd om de ziel van Israël, zijn aard, zijn toekomst.
– Wat zegt dit besluit over de inmenging van de huidige regering in de staat, haar instellingen en het functioneren van die instellingen?
– Het is een interventie, zoals u zegt. Ze sluiten degenen uit die hun ideeën en politieke lijn niet strikt volgen. Maar ze worden steeds meer gehaat door de publieke opinie. Op 8 april 2025 woonde minister [van Onderwijs] Kish een grote conferentie van jonge wetenschappers "van de toekomst" in Jeruzalem bij en werd uitgejouwd door de menigte jonge studenten. Extreemrechts is vastbesloten om elke uithoek van de macht binnen te dringen, maar wordt steeds meer gehaat. Israël maakt een ernstige morele crisis door. Sinds 7 oktober bevinden sommige Israëliërs zich in een staat van hyperverdediging die hen ertoe brengt overal vijanden te zien, elkaar te demoniseren, zelfs als het Arabisch-Israëlische burgers zijn. Een beetje zoals de Amerikanen, die de Japanners na Pearl Harbor hadden gedemoniseerd. Het teken van een autoritair regime is het aanwijzen van zijn eigen burgers als vijanden, en dat is wat er vandaag de dag gebeurt. Het is de radicale nederlaag van het zionistische project.
– Hoe ziet u de mogelijkheid van een democratisch debat over deze kwesties, zowel binnen als buiten Israël?
–De Joden in Frankrijk vormen een kleine gemeenschap die nog geen 0,7% van de totale bevolking vertegenwoordigt. Daarom neigt de Franstalige Joodse gemeenschap ertoe Israël te zien in termen van bescherming: Israël beschermt ons en wij beschermen Israël. Zo denkt ook een groot deel van de Amerikaanse Joodse gemeenschap. Maar als je Frans-Israëlisch bent, zoals ik, als je tot de meerderheid in Israël en de minderheid hier in Frankrijk behoort, begrijp je dat de zaken in beide landen niet op dezelfde manier werken. In Israël vormen de Joden een meerderheid die misbruikmakende en brute macht uitoefent over de Palestijnen en, in toenemende mate, over de Israëliërs zelf, ondanks het feit dat deze situatie een geschiedenis en historische complexiteit heeft. Maar je kunt dat niet langer beweren tegenover een antidemocratisch regime. Israël is in handen van messiaanse ideologen die de socialistische en democratisch-zionistische erfenis in twijfel trekken, die de geest, de principes en de waarden ervan volledig verwerpen. Dit is een land dat zijn DNA ingrijpend heeft veranderd, om een metafoor te gebruiken die ik niet prettig vind. Ik vecht voor de mogelijkheid die aanvankelijk werd geformuleerd om een democratisch land voor de Joden te creëren, maar we moeten erkennen dat er vandaag de dag krachten zijn die volledig vreemd zijn aan deze visie, krachten die de messiaanse macht en het idee van de Derde Tempel in de politieke arena willen introduceren. De vraag is: moeten we Israël verdedigen ongeacht zijn oriëntatie en aard? Of moet onze loyaliteit afhankelijk zijn van een democratisch regime? Dit is een nieuwe crisis. Voor veel Israëliërs die enorme offers brengen, meer dan welke burgers in democratische samenlevingen dan ook, zal het land niet langer leefbaar zijn als het ondemocratisch en autoritair wordt.
– U brengt de kwestie ter sprake van de verslagenheid die Israëlische democraten ervaren ten aanzien van de autocratische, nationalistische en expansionistische machtsuitoefening die zij in de huidige regering zien.
– De kloof ligt tussen de communitaristische positie van de intellectueel die een specifieke gemeenschap verdedigt en de universalistische positie van degenen die, net als ik, ook en vooral mensenrechten en democratische waarden verdedigen, waar ze zich ook bevinden. Ik verafschuw antisemitisme en verdedig de rechten van Palestijnen. Ik zie daar geen tegenstrijdigheid in. Maar velen ervaren het als een kloof. Ik denk dat het de kloof is die veel Arabische moslims in Frankrijk ervaren wanneer ze zien dat hun land van herkomst zich slecht gedraagt, maar bang zijn om dat publiekelijk te zeggen, omdat het hun verbondenheid met een gemeenschap die zich al afgewezen voelt, in twijfel zou trekken. Het is het dilemma van intellectuelen die tussen verschillende gemeenschappen van verbondenheid leven, die een minderheid vormen in een democratie, en zich uit genegenheid en loyaliteit identificeren met een land dat niet de waarden en instellingen hanteert die zij wel kennen. Sommigen geven de voorkeur aan loyaliteit aan de gemeenschap. Anderen aan universele waarden. Het is dezelfde vraag die zich voordoet bij Joden en moslims. Een Franse moslim die zich in Frankrijk gediscrimineerd voelt, wil niet horen dat het Algerijnse regime autoritair is. Joodse gemeenschappen wereldwijd en de staat Israël leven in een staat van hyperdefensiviteit. We zijn sinds 7 oktober slachtoffer van massaal antisemitisme, wat een zekere natuurlijke terugtrekking van de gemeenschap tot gevolg heeft. Maar een groot deel van de Franse Joodse gemeenschap blijft blind voor de misstanden van de Israëlische regering. Ze wordt enerzijds ingesloten door extreemrechts en anderzijds door extreemlinks.
– Het zogenaamde "liberale kamp" in Israël lijkt door links-Europa in de steek gelaten te zijn. Wat zijn de politieke gevolgen hiervan?
– Het is duidelijk: de Israëlische regering en bepaalde leden van de Joodse gemeenschap geloven dat de vijanden van hun vijanden hun vrienden zijn, terwijl er in werkelijkheid drie verschillende groepen vijanden zijn: de Moslimbroederschap/Iran; extreemlinks; extreemrechts. Een bondgenootschap met extreemrechts zal de problemen van Israëliërs of Joden niet oplossen. Het is een daad van blindheid die voortkomt uit angst. We moeten elders bondgenoten zoeken. Onder gematigde en democratische Arabische moslims bijvoorbeeld. Daar moeten we onze bondgenootschappen bouwen. Frantz Fanon had gezegd, zich richtend tot de zwarte gemeenschap: "Als je iemand een Jood hoort beledigen, let dan op; ze hebben het over jou." Ik zou tegen Joden willen zeggen: "Als extreemrechts het over moslims heeft, let dan op; ze hebben het over jou."
Vertaald uit het Frans door Ezequiel Burstein; interview gepubliceerd op Tenoua.org
lanacion
